πηγνύω

πηγνύω
ΝΜΑ, και πήγνυμι ΜΑ
1. εμπηγνύω, μπήγω
2. συναρμόζω, συναρμολογώ
3. μεταβάλλω ρευστό σε στερεό (α. «ο ψυχρός αέρας πηγνύει τη λάβα στις κλιτύς τού ηφαιστείου» β. «κρύσταλλος πέπηγεν», Θουκ.)
4. (σχετικά με γάλα ή τυρί) πήζω
μσν.-αρχ.
1. καρφώνω, στερεώνω με καρφιά
2. (σχετικά με τα μάτια και το βλέμμα) προσηλώνω («κατὰ χθονὸς ὄμματα πήξας», Ομ.Ιλ)
3. (σχετικά με σκηνή) στήνω
4. σκληραίνω, αποσκληραίνω κάτι
αρχ.
1. (σχετικά με φυτά) φυτεύω, πολλαπλασιάζω με φύτευση και όχι με σπορά
2. συντελούμαι, γίνομαι («φόνος πέπηγεν», Αισχύλ.)
3. ορίζω, προσδιορίζω («ὅρους τοῑς βαρβάροις πήξαντες», Λυκούργ.)
4. αστρολ. προσδιορίζω τη γέννηση
5. απολιθώνομαι, μαρμαρώνω
6. μέσ. πήγνυμαι
τηρώ κάτι σταθερά («ἐν φρασὶ πάξαιθ' ὅπως...», Πίνδ.)·
[ΕΤΥΜΟΛ. Ο αθέματος ενεστ. πήγ-νυ-μι ανάγεται στην απαθή βαθμίδα τής ΙΕ ρίζας *pāg-/pāk- «στερεώνω» με ηχηρό ουρανικό σύμφωνο και πρόσφυμα -νυ- (πρβλ. ζεύγ-νυ-μι) και συνδέεται με το λατ. pango «στερεώνω, στήνω» (με έρρινο ένθημα). Στην ίδια ρίζα, με άηχο ουρανικό σύμφωνο, ανάγονται τα: λατ. paciscor «στερεώνω, στήνω» (πρβλ. λατ. pax, pacis «ειρήνη») και γοτθ. fāhan «παγιδεύω». Στην Ελληνική, άηχο ουρανικό σύμφωνο εμφανίζει η λ. πάσσαλος* (< *παky-αλ-ος). Η εμφάνιση μακρόφωνης ρίζας στο ενεστ. θέμα τού πήγνυμι, αν δεν είναι αρχική, οφείλεται σε αναλογικό σχηματισμό από το θ. τού αορ. ἔ-πη-ξα (πρβλ. έ-δειξ-α > δείκ-νυ-μι, έ-ζευξ-α > ζεύγ-νυμι). Στην απαθή βαθμίδα πηγ- ανάγονται τα παράγωγα: πηγός, πηγάς, πηγυλίς, πηγετός, πηκτός, πηκτίς, πῆγμα, πῆξις και τα σύνθ. σε -πήξ (πρβλ. κρυσταλλο-πήξ) και -πηγός (πρβλ. ναυ-πηγός, αμαξο-πηγός). Στη συνεσταλμένη βαθμίδα παγ- ανάγονται τα: παγερός, παγετός, παγεύς, πάγη, πάγιος, πάγος (Ι), το επίρρ. άπαξ και τα συνθ. σε -πᾰγής (πρβλ. γομφο-παγής, συμ-παγής, υδρο-παγής). Ο ενεστ. τ., τέλος, πήσσω, έχει σχηματιστεί μτγν. από το θ. πηκ- τού αορ. ἔ-πηξ-α με επίθημα -jω (*πηκ-jω > πήσσω), ενώ ο ενεστ. πηγνύω αποτελεί θεματική μορφή τού αθέματου πήγνυμι (πρβλ. δείκνυμι: δεικνύω). Η αρχική σημ. τού ρ. πήγνυμι «στερεώνω; καρφώνω», απ' όπου «οικοδομώ, στήνω, συναρμόζω», εξελίχθηκε σημασιολογικά στη σημ. «παγιδεύω» και προκειμένου για υγρά στη σημ. «παγώνω, πήζω».
ΠΑΡ. παγερός, παγετός, πάγιος, πάγος (Ι), πηκτός
αρχ.
παγεύς, πάγη, πηγάς, πήγνυσις, πηγός, πηκτίς
αρχ.-μσν.
παγώδης.
ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) συμπηγνύω/ συμπήγνυμι
αρχ.
αναπήγνυμι, αντιπαραπήγνυμι, αντιπήγνυμι, αποπήγνυμι, διαπήγνυμι, εγκαταπήγνυμι, εκπήγνυμι, εμπήγνυμι, επαναπήγνυμι, επιπήγνυμι, καταπήγνυμι, μεταπήγνυμι, παρακαταπήγνυμι, παραπήγνυμι, περιπήγνυμι, προπήγνυμι, προσκαταπήγνυμι, προσπήγνυμι, υπερπήγνυμι, υποπήγνυμι].

Dictionary of Greek. 2013.

Игры ⚽ Поможем решить контрольную работу

Look at other dictionaries:

  • πηγνύω — πήγνυμι Aër. pres subj act 1st sg πήγνυμι Aër. pres subj act 1st sg πήγνυμι Aër. pres ind act 1st sg …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • Ставропигиальные монастыри — так называются русские монастыри, бывшие некогда под непосредственным управлением самих патриархов и доселе пользующиеся многими правами давних времен. Название ставропигиальный греческое по происхождению (от слов σταυρος крест и πήγνυμι или… …   Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона

  • Ставропигийский институт — Ставропигийский институт  галицко русское культурно образовательное учреждение в Галиции (единственное до середины XIX века), созданное в 1788 на базе Львовского Успенского братства декретом императора Иосифа ІІ. Название ставропигиальный… …   Википедия

  • PEGASUS — I. PEGASUS Iurisconsultus, qui sub Verspasiano Urbi praefectus fuit. Pomp. l. 2. Sect. ult. D. de Orginine Iuris: Cassio Caelius Sabinus successit, Proculo Pegasus, qui temporibus Vespasinani Praefectus Urbis fuit. Iuvenal. Sat. 4. v. 77. Raptâ… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • πήγνυμι — ΜΑ βλ. πηγνύω …   Dictionary of Greek

  • προπήγνυμι — και προπηγνύω Α 1. (μτβ.) μπήγω κάτι εμπρός ή μπήγω κάτι προηγουμένως 2. (αμτβ.) πήζω προηγουμένως («προπεπηγὸς δάκρυον», Διοσκ.). [ΕΤΥΜΟΛ. < προ * + πήγνυμι / πηγνύω «στερεώνω»] …   Dictionary of Greek

  • ρηγνύω — ῥηγνύω ΝΜΑ, και ῥήγνυμι ΜΑ 1. χαλώ τη συνοχή ενός σώματος, σχίζω, σπάζω, κομματιάζω, τέμνω (α. «ῥήξειν τὰ δεσμά», Λουκιαν. β. «πέπλους ῥήγνυσιν», Αισχύλ. γ. «γῆς ἀρότρους ῥήξας δάπεδον», Αριστοφ.) νεοελλ. φρ. «ρηγνύω κραυγή» βγάζω δυνατή φωνή,… …   Dictionary of Greek

  • ρώννυμι — και ῥωννύω ΜΑ 1. παρέχω δύναμη, ισχύ, δυναμώνω, ενισχύω 2. (η μτχ. παθ. παρακμ. ως επίθ.) ἐρρωμένος, η, ον ρωμαλέος, σθεναρός, σωματώδης αρχ. 1. έχω καλή υγεία, υγιαίνω 2. (το β εν. και το β πληθ. πρόσ. προστ. μέσ. παρακμ.) ἔρρωσο και ἔρρωσθε… …   Dictionary of Greek

  • συμπηγνύω — ΝΑ, και συμπήγνυμι Α 1. καθιστώ κάτι συμπαγές, τό συμπυκνώνω 2. στερεώνω, στερεοποιώ νεοελλ. ιδρύω, συγκροτώ, συστήνω («κατηγορείται ότι συνέπηξε συμμορία») αρχ. 1. κατασκευάζω, φτειάχνω («αὐτοῡ παρ οἴκους τούσδε συμπήξας τάφον», Ευ ρ.) 2.… …   Dictionary of Greek

  • υπερπήγνυμαι — Α [πήγνυμι / πηγνύω] 1. στερεώνομαι πάνω από κάτι 2. γίνομαι υπερβολικά συμπαγής …   Dictionary of Greek

Share the article and excerpts

Direct link
… Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”